Biển Hồ - Khu di tích lịch sử, văn hóa.

Từ bao đời nay, hai tiếng Biển Hồ(tiếng J’Rai gọi là Ia Nueng, Tơ nưng) đã trở thành niềm tự hào của nhân dân Gia Lai. Họ yêu quý, trân trọng Biển Hồ không chỉ vì nó là một danh lam thắng cảnh đẹp nhất tỉnh nhà , có nguồn nước tốt nhất cung cấp cho cao nguyên Pleiku, mà còn coi Biển Hồ như con mắt thời gian soi vào từng bước thăng trầm của bộ phận cư dân sống giữa vùng rừng núi non hùng vĩ.
Biển Hồ là miệng núi lửa ngừng hoạt động đã từ lâu, cách trung tâm thành phố Pleiku 8 km về phía bắc theo đường chim bay. Nằm giữa cao nguyên bao la sáu tháng khô, sáu tháng mưa, có diện tích mặt nước xấp xỉ 250 ha, mực nước từ 23 đến 25 m quanh năm hầu như không đổi. Có một doi đất nhỏ vươn ra giữa lòng hồ để chúng ta chiêm ngưỡng trọn vẹn tuyệt tác này. Mặt hồ bốn mùa phẳng lặng, hấp dẫn bởi vẻ đẹp huyền bí và hoang sơ của nó.
Dựa vào những phát hiện đầu tiên ở cuối thập kỷ bảy mươi (thế kỷ trước). Quan điều tra nghiên cứu, các nhà chuyên môn đã xác định: Có một di chỉ khảo cổ học năm ở gốc Đông Nam Biển Hồ, trên gò đất cao 38 m so với mặt hồ, 28 m so với ruộng lúa phía Tây Bắc.
Năm 1993, viện khảo cổ học đã phối hợp với Sở VHTT Gia Lai tiến hành hai đợt khai quật tại Biển Hồ. Trên 100m2 diện tích hố khai quật đã phát hiện được: hơn 300 di vật đá, gần 400 mảnh tước được tách ra trong quá trình chế tác công cụ, hàng vạn mảnh gốm, nhiều dấu vết tro than và cục đất nung. Công cụ đá gồm các loại: búa, rìu, bàn mài, bàn ghè, chày…đa số rìu được là từ đá bazan, số ít làm từ đá silic, mài nhẵn toàn thân, phần lớn có vết ghè tại lưỡi. Chiếm số lượng lớn trong rìu Biển Hồ là loại chuôi tra cán, có thể dùng chặt cây, xới đất làm nương rẫy.
Vòng đeo tay bằng đá có mặt cắt hình tam giác, hình chữ T với kỹ thuật gia công điêu luyện.
Đồ gốm có nhiều di vật bằng đất nung, có thể là dụng cụ đánh cá kiểu chài lưới. Có những viên bi gốm có thể dùng vào việc săn bắt. Hoa văn trên đồ gốm cũng đẹp và đa dạng, có nhiều họa tiết khác nhau.
Cấu trúc văn hóa, đặc điểm di tích cho ta thấy Biển Hồ là di tích khảo cổ học chứa đựng những vết cư trú và hoạt động lao động của cư dân cuối thời đồ đá mới, đầu thời đại kim khí cách ngày nay khoảng 4000 năm.
Biển Hồ không chỉ là sản phẩm tuyệt tác của thiên nhiên mà còn là một điểm hội tụ các giá trị văn hóa đặc sắ. Vì vậy, danh lam thắng cảnh Biển Hồ đã được Bộ VHTT ra quyết định công nhận từ năm 1989. Và đầu những năm 90, di chỉ khảo cổ học đã được nghiên cứu một cách có hệ thống. Mãng văn hóa của cư dân vùng hồ đã được chú ý khai thác.
(Ngoài ra, Biển Hồ còn là nơi cung cấp nguồn nước sinh hoạt, nước sản xuất cho nhân dân thành phố Pleiku và các huyện lân cận. Nơi đây cũng cung cấp nguồn lợi thủy sản lớn cho nhân dân trong vùng).
Biển Hồ là điểm hẹn Du lịch lý tưởng và đầy hứa hẹn của Gia Lai.